Het werk van Jadranka Njegovan
Een zoektocht naar evenwicht tussen abstractie en illusie, ordening en het organische

Wat meteen opvalt in het werk van de kunstenaar Jadranka Njegovan is de zorgvuldigheid waarmee het is gemaakt. Alles is perfect uitgevoerd, meestal in smetteloos wit en diepzwart. Soms zijn er grijze overgangen, maar die zijn dan heel precies en geleidelijk.

Meestal laat ze in haar tekeningen, prenten en installaties series van vormen zien, getoond in rijen, simpele composities, vaak in een raster. Elk element lijkt op de andere elementen maar blijft ook individueel. Het zijn geometrisch geordende verzamelingen van variaties. De voorstelling in reeksen of rasters maken het geheel in eerste instantie abstract.
Maar door middel van kleine, nauwelijks merkbare, ingrepen worden de getoonde elementen toch weer heel concreet gemaakt. Er worden heel voorzichtig schaduwen aan toegevoegd of oplichtende plekken.

De systemen in haar werk worden soms getoond op het moment van uiteenvallen, zoals je wel ziet bij een zwerm vogels; het grote geheel van de zwerm lijkt wel een vreemd individu of een soort machine, maar dat geheel wordt weer een verzameling individuele vogels op het moment dat de zwerm of de verzameling uit elkaar valt.

In een reeks tekeningen van stenen laat ze haar verbeelding spreken door in de titels gebruik te maken van literaire verwijzingen. Het maakt duidelijk dat de eenvoudige vormen ook drama kunnen vertegenwoordigen.

Jadranka Njegovan maakt veel werk op het platte vlak, maar haar voorkeur voor zwart wit, en het merkbare plezier om te spelen met ruimtelijke illusie verraden dat ze meer als een beeldhouwer denkt. Deze manier van denken en haar beeldtaal hebben wortels in haar achtergrond: ze werkte in Kroatië en in Nederland als onderzoeker in landbouw en selecteur in plantenveredeling. Al die jaren heeft ze ook als beeldhouwer in was en steen gewerkt.

Gedurende de jaren op de academie in Den Haag en daarna vond ze ondanks dat sculpturale een poëtische lichtheid in haar werk. Op veel momenten toont ze een grote liefde en aandacht voor de natuur en voor het organische. Maar die combineert ze met een aandacht voor ordening en regelmaat. Het is het variëren rond één vorm zoals we kunnen zien in een geordende verzameling planten of insecten van dezelfde soort.

We zien in feite hoe een oeroud ideaal ook een conflict in zich heeft. Genieten van de grilligheid van de natuur die we tegelijkertijd willen ordenen. We kunnen bij dat streven denken aan een tuin gerealiseerd naar het ideaal van het paradijs, de geordende, ommuurde tuin. Een andere mogelijkheid is een ordening te maken van reeksen en verzamelingen, waarbij hetzelfde object of dezelfde plant met kleine variaties in rijen of rasters worden gepresenteerd. Je zou kunnen denken aan de ordening in een museum. Het duidelijkst is dat het geval met haar installatie "Pseudoinsecta Accidentalis", op het eerste gezicht een collectie insecten, of, eigenlijk afbeeldingen van insecten, opgeprikt in een doos met glasplaat, maar bij nader inzien een verzameling willekeurige vormen en vlekjes die op deze manier overtuigend op een insectenverzameling is gaan lijken. Een belangrijk literair element is wel dat Njegovan alle vlekken een Latijnse naam heeft gegeven, nieuw, maar wel met betekenis. De strenge installatie wordt daarmee een licht humoristisch spel.

Njegovan was in staat om deze stap te zetten door gebruikt te maken van de expressie van het eigen handschrift. Dat leverde organische vormen en natuurlijke gebeurtenissen op zonder planten of dieren te moeten natekenen.

In het werk van Jadranka Njegovan is een specifiek proces aan te wijzen.
Eerst isoleert ze een element uit de werkelijkheid. Dat element kan van alles zijn, een steen, takken, wortels, vogelsilhouetten enz..
In geïsoleerde toestand geeft ze het op een vereenvoudigde vorm weer, geabstraheerd en meestal getekend uit het hoofd. Die vorm wordt bepaald door haar eigen handschrift, eerder dan door de aard van het object. Het is een proces van abstractie met behoud van het organische karakter van de dingen. Met deze elementen bouwt ze een compositie, een systeem of een ordening op. Daardoor ontstaat er een globale geometrische ordening. In dit stadium is herhaling in de een of andere vorm van essentieel belang.
Dat systeem laat ze uit elkaar vallen, of ze doet het te niet door er toch weer een stilleven van te maken in plaats van de verbeelding. Eigenlijk zijn de meeste werken een soort metamorfosen. Dat past goed bij haar liefde voor de vormentaal van de natuur.

Wat rest is een raadsel. We zijn op het verkeerde been gezet, begrijpen niet precies wat er gebeurd is. Jadranka geeft in toelichtingen en titels slechts commentaren die geïnspireerd zijn op de poëzie of teksten van anderen. Die teksten kunnen vaak beter dan haar eigen woorden aanduiden wat haar werken uniek maakt.
Het is interessant om te zien hoe in dit gecompliceerde proces werken tot stand komen die absoluut aantrekkelijk zijn om te beschouwen, werken die pas na langere tijd en geleidelijk aan hun geheimen prijsgeven.

Michael van Hoogenhuyze

Kunsthistoricus, Leiden, 2015